Στοιχεία γεωλογίας της Σάμου

Η γεωλογία της Σάμου αποτέλεσε αντικείμενο μελέτης από τις αρχές του περασμένου αιώνα (Schlosser M. 1904, Butz J. 1912, Schneiter K. 1914), ενώ πιο πρόσφατα αναφέρονται οι γεωλογικές μελέτες των Μελέντη 1968, Philippson 1959, Dure 1978, Παπανικολάου 1979 και τέλος ο γεωλογικός χάρτης 1:50.000 του καθηγητή Θεοδωρόπουλου που εκδόθηκε από το ΙΓΜΕ το 1979. Η Σάμος, γεωλογικά ανήκει στην Αττικοκυκλαδική – Λυδοκαρική Μάζα και οι γεωλογικοί σχηματισμοί που τη δομούν αποτελούνται από πετρώματα που κατατάσσονται σε τρεις ομάδες:

• τα μεταμορφωμένα,
• τα εκρηξιγενή, και τα
• Μεσοζωϊκά και Νεογενή ιζήματα

Τα μεταμορφωμένα πετρώματα καλύπτουν το 65% περίπου της επιφάνειας της νήσου και διαχωρίζονται, από στρωματογραφική άποψη, σε τρεις σειρές:

• Την Κατώτερη σειρά, πάχους ~3.000μέτρων, που αποτελείται από τα λευκά, δολομιτικά, μεσοπλακώδη έως παχυπλακώδη μάρμαρα του Κερκετέα και τους σχιστολίθους Μαραθόκαμπου-Κοσμαδαίων (μοσχοβιτικοί, χαλαζιακοί χλωριτικοί και ασβεστιτικοί)
• Την Ενδιάμεση σειρά πάχους πάνω από 3.000 μέτρα, που αποτελείται από τους σχιστολίθους Αμπέλου (μαρμαρυγιακοί, μοσχοβιτικοί, χαλαζιακοί, χλωριτικοί, επιδοτιτικοί-μοσχοβιτικοί-γλαυκοφανιτικοί), και τα μάρμαρα Βουρλιωτών- Συρράχου,
• Την Ανώτερη σειρά πάχους πάνω από 1.000 μέτρα., που αποτελείται από τους σχιστολίθους Κοτσικιάς-Ψιλής Άμμου (κυρίως χλωριτικοί, μσσχοβιτικοί, σερικιτικοί, χαλαζιακοί και ασβεστιτικοί) και τα μάρμαρα Ζωοδόχου Πηγής.

Τα εκρηξιγενή πετρώματα καταλαμβάνουν περίπου το 5% του νησιού και αποτελούνται από:

• Ηφαιστειακά πετρώματα (ρυόλιθοι, τραχείτες, τραχειανδεσίτες, δακίτες), που κυριαρχούν στην ομάδα των εκρηξιγενών και κατά Θεοδωρόπουλο (1979) είναι μειοκαινικής ηλικίας και πρόξενοι γένεσης μιας ασθενούς αλλά πολύ εξαπλωμένης μεταλλοφορίας μικτών θειούχων μεταλλευμάτων (κυρίως γαληνίτη).
• Βασικά, εκρηξιγενή πετρώματα επωθημένης ζώνης (υποθαλάσσιες εκχύσεις βασικής σύστασης (σπιλίτες-διαβάσες) με ενστρώσεις ασβεστολίθων του Μέσου-Ανώτερου Τριαδικού
• Υπερβασικά πετρώματα (σώματα μικρών διαστάσεων περιδοτιτών)
• Φλεβικά εκρηξιγενή πετρώματα (φλέβες γρανιτικής, γρανοδιοριτικής, διοριτικής έως και απλιτικής σύστασης, στην περιοχή του χωριού Καλλιθέα).

Τα Μεσοζωϊκά και Νεογενή ιζήματα καλύπτουν το 30% περίπου της επιφάνειας του νησιού και με βάση την ηλικία τους διακρίνονται ως:

• Μεσοζωϊκοί ασβεστόλιθοι της επωθημένης σειράς.
• Νεογενείς σχηματισμοί που χωρίζονται στη Κατώτερη σειρά (ασβεστόλιθοι τραβερτινοειδείς λιμναίας φάσης και μάργες λεπτοστρωματώδεις, μειοκαινικής ηλικίας), την Ενδιάμεση σειρά (ποτάμιες και λιμναίες αποθέσεις λατυποπαγών, κροκαλοπαγών, πηλών, αργίλων, τόφφων σε εναλλαγές, καθώς ψαμμιτικές μάργες και μαργαϊκοί ασβεστόλιθοι), την Ανώτερη σειρά (τραβερτινοειδείς και μαργαϊκοί ασβεστόλιθοι λιμναίας φάσης).
• Τεταρτογενείς σχηματισμοί (πλευρικά κορρήματα, αλλουβιακές προσχώσεις, αποθέσεις των κοιτών, παράκτιες άμμοι).

Σύμφωνα με τον Παπανικολάου (1979), διακρίνονται τέσσερις τεκτονικές ενότητες, οι οποίες, από πάνω προς τα κάτω, είναι η ενότητα Κερκετέα, Αμπέλου, Βουρλιωτών και Καλλιθέας, οι οποίες έχουν επωθηθεί η μία πάνω στην άλλη. Πάνω στο μεταμορφωμένο υπόβαθρο επικάθονται ασύμφωνα αμεταμόρφωτα ιζήματα του Μειοκαίνου που αποτελούν τις κατώτερες σειρές των ιζημάτων των Νεογενών λεκανών. Μέσα στα κατώτερα στρώματα των ιζημάτων αλλά και μέσα και πάνω στο μεταμορφωμένο υπόβαθρο έχουν εκχυθεί και διεισδύσει λάβες, πυροκλαστικά και φλεβικά πετρώματα.