Η Σαραντασκαλιώτισσα είναι ένα Σπήλαιο Εκκλησιά που βρίσκεται στο δήμο Μαραθοκάμπου στους πρόποδες του όρους Κέρκη.
Βρίσκεται στην ανατολική πλευρά του όρους Κερκης και σε υψόμετρο 320μ. Πήρε το όνομα του από τα σαράντα παλαιά σκαλιά που οδηγούν στο σπήλαιο. Στην είσοδο του έχει χτισμένο εκκλησάκι την Παναγιάς.
Το άνω μέρος του σπηλαίου διακλαδίζεται σε δυο αίθουσες. Μια αριστερά με διαστάσεις 10×5 και ύψους γύρο στα 3μ. στο βάθος της οποίας ξεκινά κατηφορικό δάπεδο μήκους 5μ.περιπου για να καταλήξει σε κατακόρυφο βάραθρο διαμέτρου 4μ. και βάθους 53μ. Η δεξιά αίθουσα έχει μήκος 40μ. πλάτος 10μ. και ύψους 6μ. μετά τα 10μ.απο την είσοδο ξεκινά κατηφορικό δάπεδο για να καταλήξει και αυτό σε κατακόρυφο βάραθρο οβαλ επιφανείας 10×5μ. και βάθους 38μ.
Αριστερά του στομίου του βαράθρου υπάρχει στενό μονοπάτι που καταλήγει σε δεξαμενή νερού. Τα δυο βάραθρα ενώνονται σε αίθουσα με επικλινή πυθμένα με μήκος 100μ. και μέσο πλάτος 6μ.και διεύθυνση Β.Ν. Το κατώτερο επίπεδο της αίθουσας βρίσκεται σε βάθος 80 περίπου μέτρων. Τα ύψη της αίθουσας είναι από 10-30μ. η αίθουσα αυτή δεν παρουσιάζει σοβαρό σταλαγμιτικό διάκοσμο. Στο κατώτερο όμως νότιο άκρο της ένα χαμηλό πέρασμα οδηγεί σε αίθουσα 10χ5μ. και ύψους 20μ.με θαυμάσιο σταλαγμιτικό διάκοσμο. Επίσης στην κάθοδο του βαράθρου των 53μ. και σε απόσταση 15 μ. από τον πυθμένα με εκκρεμές προς Νότια και σε απόσταση 15μ. από την πορεία καθόδου βρίσκετε πατάρι, που οδηγεί σε νέα αίθουσα μήκους 60μ και πλάτους 8μ.με μικρές καταβάσεις των 2-3μ. Είναι το πιο όμορφο κομμάτι του σπηλαίου με πλούσιο σταλαγμιτικό διάκοσμο που καλύπτει σχεδόν κάθε επιφάνεια, στο τέλος της αίθουσας υπάρχει διάκλαση που καταλήγει σε στενό βάραθρο βάθους 8μ., στο τέλος του οποίου ανοίγεται αίθουσα 15×5μ. χωρίς ένδειξη συνέχειας.
Η πρώτη εξερεύνηση του σπηλαιοβαραθρου έγινε από τον Ιωαννη Πετροχειλο το 1953 και η δεύτερη τον Νοέμβρη του 2005 από τους σπηλαιολογικούς συλλόγους Σ.Ε.Λ.Α.Σ. και Σ.Π.Ε.Λ.Ε.Ο. σε συνεργασία με τον υπό σύσταση σπηλαιολογικό Σάμου «Ευπαλίνο».
Στις 2 Δεκεμβρίου του 2006 οργανώνεται από τον σπηλαιολογικό σύλλογο Σάμου «Ευπαλίνο» σε συνεργασία με το τμήμα προστασίας σπηλαίων της «Σπηλαιολογικής Ομοσπονδίας Ελλάδος, Σ.Ο.Ε.» μεγάλη επιχείρηση καθαρισμού του σπηλαιοβαραθρου από μεγάλο όγκο σκουπιδιών που είχαν μαζευτεί στον πυθμένα.
Το σπήλαιο έχει ιστορικό θρησκευτικό και αθλητικό ενδιαφέρον.
Κείμενο: Παγωνδιώτης Σταμάτης